Сабақтың тақырыбы:    Компьютердің периферилік құрылғылары.

Сабақтың мақсаты: 

1.Білімдік. Оқушыларға компьютердің қосымша құрылғыларының жұмыс істеу қызметтерін  түсіндіру. Периферилік құрылғылардың жұмысты жеңілдететіндігін және қазіргі заманың талабына керек құрылғылар екендігін дәлелдеу. Олардың түрлерімен таныстыру.

2.Дамытушылық.  Периферилік құрылғыларды бағдарламалық жасақтамалар орнату керектігін айту арқылы білімдерін дамыту. Сонымен қатар құрылғылар түрлеріне байланысты әртүрлі жұмыс атқаратындығын айыра алуға үйрету.

3.Тәрбиелік.  Компьютердің периферилік құрылғыларын күтіп ұстауға және онымен дұрыс жұмыс істей алуға  тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақты бекіту

Сабақтың көрнекілігі: компьютер,сабақ өткізудегі мультимедиялық презинтация

Пәнаралық байланыс: кибернетика

Сабақтың барысы:

1. Салемдесу
2. Өткенді қайталау
3. Жаңа сабақты  түсіндіру
4. Жаңа сабақты  пысықтау
5. Бағалау
6. Үйге тапсырма

Өткенді қайталау:

1. Div  және Mod  амалдарының орындау командалары қандай ?
2. Div  және Mod  көп орынды сандардың позицияларын анықтау үшін қалай орындалуы керек?
3. Div  және Mod  амалдарынының анықтамасы.
4. 8 Div 4=

78    Div 6=

100 Mod 5=

4        Mod 3 =

9        Div 7 =

5        Div 7 =

12    Mod 68=

Сабақтың түсіндірудегі әдістеме

1. Баяндама
2. Иллюстративті-түсіндірмелі
3. Фронтальді сұрақтар

Жаңа сабақты түсіндіру.

Компьютердің периферилік құрылғыларын мына топтарға бөлуге болады:

ü  ақпаратты енгізу  құрылғылары

ü  ақпарат шығару құрылғылары

ü  мультимедиалық құрылғылар

ü  ақпаратты жіберу құрылғылары

Дәптерге төмендегі кестені  сызғызып, оны сабақтың барысында толтырып отырамыз.

4. Пернетақта деген не?

Барлық пернетақтадан терілген символдар мониторда курсордың жанында бейнеленіп отырады. (курсор (бағыттауыш) —мониторда бағытауыш ретінде көрінетін белгі, ол пернетақтадан енгізілетін таңбаның  орынын  көрсетіп отырады.

Көп тараған пернетақталардың бірі QWERTY ("кверти" деп оқылады), онда альфавитті-цифрлік бөлімі жоғары жақта және сол жақта орналасқан.

Пенетақталардың түрлері:

 
Бұндай пернетақталардың жоғары жағында орналасқан 12 функциональдық пренелері болады. Олардың әрбіреуі немесе пернелер комбинациялары арқылы қандайда бір қызмет атқарады. Мысалы: көтеген бағдарламаларды  F1 пернесі анықтама шығарады, ал бағдарламадан шығу үшін F10 пернесі  қолданылады. Ctrl+F4  пернелер комбинациясы бағдарламаларды немесе терезелерді жабады және компьютерді сөндіру көмектеседі.

Басқару пренелері мынандай қызметтер атқарады:

• Enter — енгізу пернесі;
• Esc (Escape — шығу) қандайда бір әрекетті болдырмауды орындайды, бағдарламадан шығу, мәзірден шығу т.б.;
• Ctrl және Alt — бұл пернелер жеке әрекет жасай алмайды, бірақ  басқару пернелерімен бірігіп  қызмет атқарады;
• Shift (регистр) – пернелердің регистірін өзгертуді қамтамасыз етеді (жоғарыны төменгіге немесе керісінше);
• Insert (қою)-кою және өзгерту  күйін орнатады  (жаңа символды жазылып тұрған мәтіннің үстіне қоя алады, бұрынғы символдардың үстіне жазып өзгерте алады);
• Delete (жою) —курсордың алдындағы символды жояды;
• Back Space немесе ←  курсор алдындағы символды жояды;
• Home және End — жолдың басына  және аяғына көшуді орындайды;
• Page Up және Page Down — мәтін бойынша алдыңғы  бетке   және артыңғы бетке көшу орындайды;
• Tab — табуляция пернесі, курсорды оңға қарай бірнеше позияияға жылжытады;
• Caps Lock — жоғары регистірді қамтамасыз етеді,бас әріптерді жазады;
• Print Screen — экранның ағымдағы ақпаратын көшіруді  қамтамасыз етеді.
• Аты жазылмаған ең ұзын перне  — бос орын жазуға арналған.
•  курсорды  жоғары, төмен, солға және оңға бір позицияға жылжытуға арналған пернелер.

Кіші цифрлық пернетақта  екі жағдайда жұмыс атқарады  — сандар енгізуге және курсорды басқаруды. Жағдайлар арасына көшуді  Num Lock  пернесі атқарады.

2. Манипулятор деген не?

Манипуляторлар (тышқан, джойстик, трекбол) — курсорды басқаратын арнайы құрылғылар.

Тышқан ол алақанға сиятын  қорапша секілді құрылғы.Тышқан компьютердегі  арнайы блокқа (адаптер)  кабель арқылы жалғанады.   Ол экран бетіндегі курсорды басқарушы тетік. Жоғары бөлігінде үш перне орналасқан, олар мәзірлер шығару үшін, басын және соңын анықтау үшін, сызу үшін т.б.  қолданылады.

Джойстик — ол стержіндік-қалам депте аталады, экран бетінде тік және қисайту жағдайларын қамти алатын манипуляторлық тетік.Көбінесе компьютерлік  ойындарда қолданылады. Кейбір модельдерде  қысымның көрсеткіші болады.  Қаламның батырмасына қатырақ басатын болсақ, онда экран бетінде курсор тезірек жүретін болады.

Трекбол — қорапша үстінде шары бар манипулятор. Қолданушы шарды айналдыру арқылы  курсорды керек жеріне апара алады. Тышқаннан айырмашылығы трекбол компьютер жанынан бос орынды қажет етпейді.

Дигитайзер — дайын суреттерді (сызбаларды, карта) цифрлік түрге айналдыратын құрылғы. Планшет  тәрізді  тегіз беттен тұрады,үстел бетінде  орналасады, және арнаулы перо құрылғысы болады, сол перо арқылы планшет бетіндегі позицияны көрсетеді.  Пероны планшет бетімен жылжыту кезінде оның  нүктелік координаталары анықталып отырады,  ол нүктелер  компьютерде  өлшем бірліктерге айналады.

3. Принтер, плоттер, сканер  дегендер не?

Принтерлердің  түрлері көп,  бірақ  негізгі үш түрі бар: матрицалық,  лазерлік және сиябүріккіш (струйные).

Матрицалық  принтерлер өте кішкентай іштік инелер жиынтығынан тұрады, ол инелердің көмегімен  боялған таспаға салған қағазды ұру арқылы  символдардың ізін қағазда қалтырады. Принтерде басылған әрбір 9, 18 немесе 24 инелердің көмегімен орныдалады. Матрицалық принтерлердің қатты дыбыс шығаруы, нашар қағазға басылуы олардың кемшіліктеріне жатады.

          
Лазерлік  принтерлер  олар крерокстар секілді  жұмыс атқарады. Компьютер  өз жадына беттің  «көшірмесін» ( "образ") сақтап принтерге жібереді. Ақпарат қағаз бетіне лазірлік сәулелер айналып тұрған жарықты тез сезгіш  барабанға түсу арқылы проекцияланады.

Электр тогының кернеуімен қызған барабан бетіне  боялған парошокты  (тонер) жабыстырады. Принтер ыстық валдың арқасында өзіне қағазды  барабан астына салып тартады, сол кезде тонер қағаз бетіне түседі. Ондай притерлердің монохромды және түрлі түсті түрлері бар.

Сиябүркіштік  принтерлер сия құйғышы бар ыдыс арқылы өзінің бояуын бүрку арқылы қағазға басады.

Порт — саңылау, ол арқылы компьтердің процессорын сыртқы құрылғымен жалғауға болады.

Әрбір принтердің өзінің  драйвер — программасы болады.

  
  Роликтік  плоттер

Плоттерлер конструкторлық сызбаларды, архитектуралық  жоспарларды, географиялық және метеорологиялық карталарды , күрделі сызбалады  алу үшін қолданады. Плоттерлер суреттерді проның көмегімен салады. Роликтік плоттерлер перо астынан қағазды айналдырып отырады, ал  планшеттік  плоттерлер горизонтал жатқан қағаздың жаөық бетінің үстімен  жүргізеді.   
Плоттерге де принтерлерге секілді  арнайы бағдарламалар(драйвер) қажет.

Егер принтерлер компьютерден ақпаратты қағаз бетіне шығарса, ал сканерлер қағаз бетіндегі мәтінді және  бейнелерді компьютерге енгізеді. Қолдық снанерлер  қолдың көмегімен құжаттың  үстінен өткізеді және плпншеттік сканерлер копия жасайтын құрылғылар секілді қағаз бетіндегі ақпараттың көшімесін алып компьютерге енгізеді.

ATIZ   кітапті оқитын кітаптық сканер  жасап шығарды.  

Пысықтау:

Енгізу құрылғыларын ата:

Жауаптары:

Пернетақта

Манипуляторлар: тышқан, джостик, трекбол  т.б.

         Сканер:

                        Қолмен басқарылаты және планшетік  (дигитайзер);

Шығару құрылғылары:

                  Монитор

                  Принтер

                  Плоттерлер

Үйге тапсырма:

Тапсырма №13:

Кестені толтыру.

Сабақтың тақырыбы:    Компьютердің периферилік құрылғылары.

Сабақтың мақсаты: 

1.Білімдік. Оқушыларға компьютердің қосымша құрылғыларының жұмыс істеу қызметтерін  түсіндіру. Периферилік құрылғылардың жұмысты жеңілдететіндігін және қазіргі заманың талабына керек құрылғылар екендігін дәлелдеу. Олардың түрлерімен таныстыру.

2.Дамытушылық.  Периферилік құрылғыларды бағдарламалық жасақтамалар орнату керектігін айту арқылы білімдерін дамыту. Сонымен қатар құрылғылар түрлеріне байланысты әртүрлі жұмыс атқаратындығын айыра алуға үйрету.

3.Тәрбиелік.  Компьютердің периферилік құрылғыларын күтіп ұстауға және онымен дұрыс жұмыс істей алуға  тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақты бекіту

Сабақтың көрнекілігі: компьютер,сабақ өткізудегі мультимедиялық презинтация

Пәнаралық байланыс: кибернетика

Сабақтың барысы:

1. Салемдесу
2. Өткенді қайталау
3. Жаңа сабақты  түсіндіру
4. Жаңа сабақты  пысықтау
5. Бағалау
6. Үйге тапсырма

Өткенді қайталау:

1. Div  және Mod  амалдарының орындау командалары қандай ?
2. Div  және Mod  көп орынды сандардың позицияларын анықтау үшін қалай орындалуы керек?
3. Div  және Mod  амалдарынының анықтамасы.
4. 8 Div 4=

78    Div 6=

100 Mod 5=

4        Mod 3 =

9        Div 7 =

5        Div 7 =

12    Mod 68=

Сабақтың түсіндірудегі әдістеме

1. Баяндама
2. Иллюстративті-түсіндірмелі
3. Фронтальді сұрақтар

Жаңа сабақты түсіндіру.

Компьютердің периферилік құрылғыларын мына топтарға бөлуге болады:

ü  ақпаратты енгізу  құрылғылары

ü  ақпарат шығару құрылғылары

ü  мультимедиалық құрылғылар

ü  ақпаратты жіберу құрылғылары

Дәптерге төмендегі кестені  сызғызып, оны сабақтың барысында толтырып отырамыз.

1. Пернетақта деген не?

Барлық пернетақтадан терілген символдар мониторда курсордың жанында бейнеленіп отырады. (курсор (бағыттауыш) —мониторда бағытауыш ретінде көрінетін белгі, ол пернетақтадан енгізілетін таңбаның  орынын  көрсетіп отырады.

Көп тараған пернетақталардың бірі QWERTY ("кверти" деп оқылады), онда альфавитті-цифрлік бөлімі жоғары жақта және сол жақта орналасқан.

Пенетақталардың түрлері:

 
Бұндай пернетақталардың жоғары жағында орналасқан 12 функциональдық пренелері болады. Олардың әрбіреуі немесе пернелер комбинациялары арқылы қандайда бір қызмет атқарады. Мысалы: көтеген бағдарламаларды  F1 пернесі анықтама шығарады, ал бағдарламадан шығу үшін F10 пернесі  қолданылады. Ctrl+F4  пернелер комбинациясы бағдарламаларды немесе терезелерді жабады және компьютерді сөндіру көмектеседі.

Басқару пренелері мынандай қызметтер атқарады:

• Enter — енгізу пернесі;
• Esc (Escape — шығу) қандайда бір әрекетті болдырмауды орындайды, бағдарламадан шығу, мәзірден шығу т.б.;
• Ctrl және Alt — бұл пернелер жеке әрекет жасай алмайды, бірақ  басқару пернелерімен бірігіп  қызмет атқарады;
• Shift (регистр) – пернелердің регистірін өзгертуді қамтамасыз етеді (жоғарыны төменгіге немесе керісінше);
• Insert (қою)-кою және өзгерту  күйін орнатады  (жаңа символды жазылып тұрған мәтіннің үстіне қоя алады, бұрынғы символдардың үстіне жазып өзгерте алады);
• Delete (жою) —курсордың алдындағы символды жояды;
• Back Space немесе ←  курсор алдындағы символды жояды;
• Home және End — жолдың басына  және аяғына көшуді орындайды;
• Page Up және Page Down — мәтін бойынша алдыңғы  бетке   және артыңғы бетке көшу орындайды;
• Tab — табуляция пернесі, курсорды оңға қарай бірнеше позияияға жылжытады;
• Caps Lock — жоғары регистірді қамтамасыз етеді,бас әріптерді жазады;
• Print Screen — экранның ағымдағы ақпаратын көшіруді  қамтамасыз етеді.
• Аты жазылмаған ең ұзын перне  — бос орын жазуға арналған.
•  курсорды  жоғары, төмен, солға және оңға бір позицияға жылжытуға арналған пернелер.

Кіші цифрлық пернетақта  екі жағдайда жұмыс атқарады  — сандар енгізуге және курсорды басқаруды. Жағдайлар арасына көшуді  Num Lock  пернесі атқарады.

2. Манипулятор деген не?

Манипуляторлар (тышқан, джойстик, трекбол) — курсорды басқаратын арнайы құрылғылар.

Тышқан ол алақанға сиятын  қорапша секілді құрылғы.Тышқан компьютердегі  арнайы блокқа (адаптер)  кабель арқылы жалғанады.   Ол экран бетіндегі курсорды басқарушы тетік. Жоғары бөлігінде үш перне орналасқан, олар мәзірлер шығару үшін, басын және соңын анықтау үшін, сызу үшін т.б.  қолданылады.

Джойстик — ол стержіндік-қалам депте аталады, экран бетінде тік және қисайту жағдайларын қамти алатын манипуляторлық тетік.Көбінесе компьютерлік  ойындарда қолданылады. Кейбір модельдерде  қысымның көрсеткіші болады.  Қаламның батырмасына қатырақ басатын болсақ, онда экран бетінде курсор тезірек жүретін болады.

Трекбол — қорапша үстінде шары бар манипулятор. Қолданушы шарды айналдыру арқылы  курсорды керек жеріне апара алады. Тышқаннан айырмашылығы трекбол компьютер жанынан бос орынды қажет етпейді.

Дигитайзер — дайын суреттерді (сызбаларды, карта) цифрлік түрге айналдыратын құрылғы. Планшет  тәрізді  тегіз беттен тұрады,үстел бетінде  орналасады, және арнаулы перо құрылғысы болады, сол перо арқылы планшет бетіндегі позицияны көрсетеді.  Пероны планшет бетімен жылжыту кезінде оның  нүктелік координаталары анықталып отырады,  ол нүктелер  компьютерде  өлшем бірліктерге айналады.

3. Принтер, плоттер, сканер  дегендер не?

Принтерлердің  түрлері көп,  бірақ  негізгі үш түрі бар: матрицалық,  лазерлік және сиябүріккіш (струйные).

Матрицалық  принтерлер өте кішкентай іштік инелер жиынтығынан тұрады, ол инелердің көмегімен  боялған таспаға салған қағазды ұру арқылы  символдардың ізін қағазда қалтырады. Принтерде басылған әрбір 9, 18 немесе 24 инелердің көмегімен орныдалады. Матрицалық принтерлердің қатты дыбыс шығаруы, нашар қағазға басылуы олардың кемшіліктеріне жатады.

          
Лазерлік  принтерлер  олар крерокстар секілді  жұмыс атқарады. Компьютер  өз жадына беттің  «көшірмесін» ( "образ") сақтап принтерге жібереді. Ақпарат қағаз бетіне лазірлік сәулелер айналып тұрған жарықты тез сезгіш  барабанға түсу арқылы проекцияланады.

Электр тогының кернеуімен қызған барабан бетіне  боялған парошокты  (тонер) жабыстырады. Принтер ыстық валдың арқасында өзіне қағазды  барабан астына салып тартады, сол кезде тонер қағаз бетіне түседі. Ондай притерлердің монохромды және түрлі түсті түрлері бар.

Сиябүркіштік  принтерлер сия құйғышы бар ыдыс арқылы өзінің бояуын бүрку арқылы қағазға басады.

Порт — саңылау, ол арқылы компьтердің процессорын сыртқы құрылғымен жалғауға болады.

Әрбір принтердің өзінің  драйвер — программасы болады.

  
  Роликтік  плоттер

Плоттерлер конструкторлық сызбаларды, архитектуралық  жоспарларды, географиялық және метеорологиялық карталарды , күрделі сызбалады  алу үшін қолданады. Плоттерлер суреттерді проның көмегімен салады. Роликтік плоттерлер перо астынан қағазды айналдырып отырады, ал  планшеттік  плоттерлер горизонтал жатқан қағаздың жаөық бетінің үстімен  жүргізеді.   
Плоттерге де принтерлерге секілді  арнайы бағдарламалар(драйвер) қажет.

Егер принтерлер компьютерден ақпаратты қағаз бетіне шығарса, ал сканерлер қағаз бетіндегі мәтінді және  бейнелерді компьютерге енгізеді. Қолдық снанерлер  қолдың көмегімен құжаттың  үстінен өткізеді және плпншеттік сканерлер копия жасайтын құрылғылар секілді қағаз бетіндегі ақпараттың көшімесін алып компьютерге енгізеді.

ATIZ   кітапті оқитын кітаптық сканер  жасап шығарды.  

Пысықтау:

Енгізу құрылғыларын ата:

Жауаптары:

Пернетақта

Манипуляторлар: тышқан, джостик, трекбол  т.б.

         Сканер:

                        Қолмен басқарылаты және планшетік  (дигитайзер);

Шығару құрылғылары:

                  Монитор

                  Принтер

                  Плоттерлер

Үйге тапсырма:

Тапсырма №13:

Кестені толтыру.